Dile kolay 3 yýlýný multipl skleroz çalýþmalarýyla geçirmiþ Prof.Dr.Egemen Ã�diman .Dokuz Eylül Ãœniversitesi Nöroloji Ana Bilim Dalý'nda Doç.Dr.Serkan Özakbaþ ve diðer ekip arkadaþlarýyla birlikte hastalara ve bilime hizmet ediyor.Hem bu polikiliniðin çalýþmalarýný,hem de bir yýldýr faaliyet gösteren nöroimunoloji laboratuarýný tanýmak için Prof.Dr.Egemen Ã�diman ve Doç.Dr.Serkan Özakbaþ ile birlikte bir söyleþi gerçekleþtirdik.


 9 Eylül Ãœniversitesi Týp Fakültesi Nöroloji Polikliniði'nde yapmýþ olduðunuz çalýþmalarýnýzý anlatýr mýsýnýz? Bu çalýþmalarý farklý kýlan nedir?


E�:Benim MS ile çalýþmaya baþlamam 1978 yýlýna dayanýyor.2 yýllýk bir uzmandým ve o sýrada Ege Üniversite Nöroloji AD'da çalýþýyordum.Yeni alt birimler oluþturulurken benim de Multipl Skelroz 'la ilgilenmem kararý alýndý.Ege Üniversitesi'nde kurulan Multipl Skelroz Polikliniði Türkiye'de kurulan ilk polikliniktir.Tüm alt birimlerin kuruluþunda olduðu gibi,hocam Türk Norölolojisinin en saygýn isimlerinden Prof.Dr.Bedriye Kot'un aydýnlýk ve geniþ vizyonu ile kurulmuþtur.O gün bugün tam 30 yýldýr MS'le ilgileniyorum.1985 yýlýnda 9Eylül Týp Fakültesi'ne geçtim.Ben fakülte deðiþtirirken polikliniðe kayýrlý çok sayýda hasta da benimle birlikte geldi.Dokuz Eylül Týp Fakültesi henüz kurulma aþamasýndaydý ve birçok eksiðimiz vardý.Ancak o sýrada büyük bir þansým oldu ve Türkiye'deki ilk Manyetik rezonans (MR) görüntüleme merkezi Dokuz Eylül Týp Fakültesinde kuruldu.Yýllar böyle geçerken Serkan Bey'le çalýþma þansým oldu.�imdi organize bir polilinik yürütüyoruz.Ben 30 yýldýr asistan gibi çalýþan bir hekimim .Serkan Bey'de bu yöntemi benimsemiþ ve öyle çalýþan bir hekim.O nedenle de belli bir ilke içerisinde sevgi ve saygýyla çalýþýyoruz.

 Benim temel ilgi alaným nöroimmunöloji.Daha önceden nöroimmunolojik çalýþmalarýmýzý deðiþik branþlara ait laboratuarlarda yürütmüþtük.1991'de Karolinska Enstitüsü Huddinge Hastanesi Nöroinnunoloji laboratuarýnda Prof.Dr.Hans Link ile çalýþtým.O günden beri Nöroloji AB Dalý içinde bir nöroimmunoloji laboratuarý kurmak istiyordum.Tabii ki çok zor bir þeydi.Emeklerim ve zaman içinde giderek artan þanslarýmýz bir yýl önce böyle bir laboratuarýn kurulmasýna olanak saðladý. Bu Türkiye'deki Nöroloji AB içerisindeki ilk nöroimmunoloji laboratuardýr.Bu laboratuarda Beyin Omurilik sývýsýnýn tüm analizleri ve her türlü ELÃ�ZA teknikleri uygulanabiliniyor.Bir de tabii bugün Türkiye için çok önemli olan ve interferon kullanan hastalarda nötralizan ve blokan antikorlara bakabiliyoruz.Bu Türkiye için büyük bir kazanýmdýr diye düþünüyorum.

 Ã‡ok iyi yetiþmiþ bir biologumuz ve bir araþtýrma hemþiremiz var.Çalýþmalarýmýz çok hýzlý baþladý ve laboratuarýn bir yýlda ulaþmýþ olduðu tepe noktasýndan çok memnunuz.


  Sizin ve ekibinizin çalýþma ilkelerinden söz eder misiniz?

EÃ�:Türkiye'de batýdan farklý olarak bir öðretim üyesinin bir çok görevi var.Birincisi eðitim  hizmeti,ikincisi hasta hizmeti,üçüncüsü araþtýrma hizmeti.Birimimiz üçünün dengelenebildiði,birbirlerini engellemeksizin götürülebildiðini gösteren bir birim.Bunun içinde çok emek harcýyoruz.Bugün ulaþtýðýmýz bu düzeyin harcadýðýmýz emekle ilgili olduðunu düþünüyorum.Bilimsel gelenek ve ilkeler yaþamýmýzý kolaylaþtýrýyor.O nedenle belli bir ilke içinde çalýþan birim bizi bu düzeye taþýyor.Bazen en büyük zamanýmýzý hasta için ayýrdýðýmýzý düþünüyorum.Ama bu,hiç bir zaman öðrenci,asistan ve araþtýrma için ayýrgýðýmýz zaman ve emeði engellemiyor.Sanýrým belli ilkelerle,belli bir alýþkanlýklarla ve emekle ,yorgunluktan yakýnmadan götürebiliyoruz.


SÖ:30 yýl MS Polikliniði yapmak aslýnda bu ilkelerin ne kadar saðlam olduðunu gösteren bir þey.Sürekliliði gösteriyor.burada çok önemli bir simge de ortaya çýkýyor.Ms hastalarý için ve MS'le ilgili yapýlan tüm çalýþmalarda da süreklilik ve tutarlýlýk çok önemli.Ben son 1 yýlýna yetiþebildim çalýþmanýn ve bundan çok mutluyum.

E�: �unu da önemle belirtmeliyim ki bu denli ilkeli çalýþma disiplinimi hocam Prof.Dr.Bedriye Kont 'tan aldým.Serkan Bey her ne kadar kendilerinin öðrencisi olmadýysa da bir üçüncü kuþak olarak bu ilkelerle yürüdüðünü görmekten çok mutluyum.

  
 Türkiye'dekigenel saðlýk hizmetlerinin kalitesi yükselirken düzenlemeler ve problemler de deðiþiyor.MS hastalarý uzun süreli tedavi gören hastalar.Hem sizin onlarla iliþkilerinizde hem onlarýn hayatýnda bu düzenlemeler nasýl bir deðiþim  gösteriyor.Bunlar çalýþma koþullarýnýzý,hastalarla olan iliþkileriniz ya da hastalarýnýzý nasýl etkiliyor?

EÃ�:9 Eylül Multipl Skleroz Plikliniði'nin çok uzun bir geçmiþi olduðu içingerek bölgede gerek Türkiye'de bir çok hastanýn hiç deðise bir kez olsun görüþünü almak istediði bir yer.Giderek çok daha fazla sayýda hasta görüyoruz.Týbbi açýdan gerekenlerinin gerektiði zamanýnda yapýldýðýný biliyor hasta.Önce tanýsýný anlamak ve tartýþmak için gelir.MS tanýsý aldýktan sonra yaþanan ilk depresyonu birlikte atlatmaya çalýþýrýz.Daha sonra hastalýðýn düzenli izlenmesi gerektiðini belirtiriz.Tedaviye baþlarken neden bu tedaviye gerek duyduðumuzu anlatýrýz mutlaka.Hastanýn poliklinikten kopmamasýný isteriz.O süreklilik onun saðlýðýný koruyacaktýr diye düþünürüm.Ancak týbbýn bütün dallarýnda  olduðu gibi bir konuyu iyi bilmeniziyi taný koymanýz yeterli deðildir.Önemli olan o tanýdan sonra hastaya ulaþmasý.Bu aþamada sosyal güvence çok önemlidir.Hastanýn sosyal güvencesi yoksa aylýk giderleri çok yüksek olan bu tedavilerden söz bile etmeyiz,onlar bize sormadýkça.Hastalýðý denetleyebileceðimiz baþka tedavilerden söz ederiz ve onunla izlemeye alýrýz.
 
  Ben her hasta için erken immunomodulatör tedaviyi savunan hekimlerden deðilim.Ancak yýllar içinde edindiðimiz deneyimimizi çok önemsiyorum.MS le uðraþan deneyimli hekimler hangi hastanýn nasýl seyredeceðini çok iyi hisseder ve yanýldýðýmýz pek olmaz.Çünkü bu önyargýmýzda poliklink bulgular ve inceleme verilerini temel alýrýz.Yasalar þu anda Türkiye'de ilk ataktan sonrakierken MS tedavilerine izin vermiyor.Belkide bu doðru.Ã�kinci ataðýn ne zaman geleceðini bilemeyiz.Öncelikle taný doðrumu onu anlamaya çalýþýrýz.MR ufkumuzu çok geniþletti.Eskiden ikinci ataðý beklerken bugün MR ý yanýmýza alarak kötü seyredeceðini düþündüðümüz hastalarda erken tedaviye baþlayabiliyoruz.Ã�lerlemeye baþlayan hastalarda immunomodulatör ilaçlarýn kesilmek zorunda kalmasý ayrý bir sorun.Devlet belli bir özürlülüðe ulaþmýþ kiþilerin ilaç ödemesini yapmýyor.Bu noktada çok sýkýntýmýz var diye düþünüyorum.Çünkü etkisinin az olduðu varsayýlan durumlarda bile ilacý keserseniz hasta kötüye gidiyor.Bu çok net görülüyor.Baþka bir þey yapamadýðýmýz için ilaçlarla önünü kesmeye çalýþýyoruz.Yasalar karþýsýndaki durumumuz bu.Yasalarýn iþleyebilmesi için önce hastanýn saðlýk güvencesi olacak.Ondan sonra ödemeler geliyor.

 SÖ:Hastalarýn belki doðrudan üniversite hastanelerine gelebilmelerinin saðlanmasý  olumlu bir þey.Bu birazda MS'in özelliðinden kaynaklanýyýr.Ã�stediði hastaneye demek istemiyorum o kötü bir saðlýk politikasý olabilir.Ama genel olarak bu durumun çok uzun sürmeyecaðini düþünüyorum.Çünkü çok sýkýntýlar içeriyor,bunlar da pek çok alana yansýyacak.Aslýnda hastalarýn gelebilmesinden hoþnutuz ama bir süre sonra ekip olarak,hasta yatak sayýsý olarak sýkýntý yaþanacaktýr.Ã�u anda bile üniversitede belirlenen MS Polikliniði gününün dýþýnda poliklinik yapmak durumunda kalýyoruz.

EÃ�: Bu defa hastalar bizim odalarýmýza taþýnýyor.Bir de þunu çok net ifade etmek istiyorum ilk gelen hasta dýþýnda ne ben ne Serkan Bey özel  hasta statüsünde hasta bakmýyoruz.Onun için arþivimiz çok düzenlidir.Varlýklý hastalar kadar gerçekten yoksul hastalarýmýzda var.Böylece adaletli bir sistem oluþturuyoruz.

 
  Ekibinizde kimler var?

Serkan Bey ve benim dýþýmda Laboratuarýmýzý yöneten bir biolog arkadaþýmýz var.Serap Tufan.Çok iyi bir eðitim almýþ hemþiremiz var Esra Çoþkuner.Bizimle çalýþan yüksek lisans öðrencisi bir psikologumuz var Billu Çelik.Bütün araþtýrmalarýmýzda, özellikle Nörooftalmoloji konusunda büyük desteðini aldýðýmýz Prof.Dr.Fethi �diman var.Tevazuya gerek yok diye düþünüyorum.Biz çalýþkan ve keyifli bir ekibiz.


  Serkan Bey MS 'te yaþam kalitesi tanýmlamasýný çok duyuyoruz.Nedir MS'te yaþam kalitesi,nasýl saðlanýr ve ne yapýlmalýdýr?

 SÖ:Aslýnda bilimsel bir çalýþma için kavramlardan biridir yaþam kalitesi.Herhangi biri yaþam kalitesinden ne anlýyorsa MS'te de onu kastediyoruz.Ms yaþam sürecini kýsýtlamayan bir hastalýk,bu nedenle yaþam kalitesi daha da önemli oluyor.Yani bir hastanýn taný konulduktan sonra yaþayacaðý uzun bir ömür var.Hastalýðýnkendisinden kaynaklanan kýsýtlamalarýn bulunmadýðý durumlarda yüksek yaþam kalitesi saðlanmýþ diyebiliriz.Ama bunu alt gruplara ayýrabiliriz.Saðlýkla ilgili sorunun iyi olmasýnýn yaný sýra hem biliþsel iþlevler dediðimiz kendini ifade etme,çevreyi algýlama,diðer insanalrla iliþkiler hemde sosyal iliþkileri hem ruhsal durumunu içeren iyilik durumu yüksek yaþam kalitesi.Bunun düzeyini de yaþam kalitesi olarak belirtiyoruz.Dolayýsýyla çok önemli.Aslýnda yalnýzca MS için deðil akut yada kronik bütün hastalýklar için çok önemli.

  Yaþam kalitesinin iyileþtirilmesi için sizlerin yapabileceði bir þeyler var mý?

SÖ:Bence en önemli kýsmý ki , bunu Egemen Hocayla hep konuþuyoruz.Önce testlerle hastanýn yaþam kalitelerinin ne durumda olduðunu deðerlendiriyoruz.Bununla baþlýyoruz.Bizimle görüþmeleri sýrasýnda belirtmedikleri sýkýntýlarýný yaþam kalitelerini çeþitli ölçeklerle ölçerken anlayabiliyoruz.Bunlarýn belirlenmesi çok önemli.Sonra birlikte çözümler üretiyoruz.

  Sosyal yaþamlarýný yönlendirmeye çalýþarak, Ã�zmir'de bulunan Ve Türkiye'nin ilk MS derneklerinden biri olan Ã�zmir Ms Derneði'nin kendi katkýsýný kullanarak sosyal yönden kendilerini daha iyi hissetmelerini saðlýyoruz.Bunun için çok iyi özelliklere sahip bir ekibimiz var.Multipl Skleroz konusunda eðitilmiþ hemþiremiz var.Onun hastalarla yakýn temasýyla hastalarýn yaþam kalitelerini yükseltmeye çalýþýyoruz.Bir yandan da MS'le ilgili Türkiye'de þimdiye kadar üstünde çok durulmamýþ ama  yapýlmasý gerekli þeyleri planlamaya çalýþýyoruz.Yine derneðin bünyesinde, yeni yapýlan binamýzda MS hastalarý için fizyoterapi merkezi oluþacak.Hastalara yalnýz olmadýklarý hissini vermek, her zaman destek alabileceklerini bilmelerini saðlamak kaliteyi bir basamak yükseltiyor hiç kuþkusuz.

  Bu konuda sizin söylemek istedikleriniz nelerdir Egemen Hocam.

E�:Bir aidiyet duygusu yaratýyor dernek.Çok önemli bir þey.Çok önemsiyorum derneði.Hep ne derler hekimden deðil çekenden sorun.Onlarýn bazý sýkýntýlarýný onlar kadar iyi anlayamayabiliriz.Ama onlarýn sýkýntýlarýný anlayabilecek yakýn Ms'li dostlarý var.Ellerini tutabilecekleri,danýþabilecekleri.Ben aralarýndaki dayanýþmanýn çok iyi ve ileri olduðunu düþünüyorum.Herbakýmdan büyük bir dayanýþma bu.Saðlýk açýsýndan,sosyal iliþkiler açýsýndan.


                                                         Prof.Dr.Egemen Ã�diman ,Doç.Dr.SeRKAN    Ã–zakbaþ
                                                           9 Eylül Ãœniversitesi Týp Fakültesi Nöroloji A.B.D.
    

                                                                                                                     Gülümse drg.