|
oslem
|
 |
« : 29 Eyll 2009 - 14:37:34 » |
|
Multipl Skleroz genç eriþkinleri etkileyen ,tekrarlayan ataklarla seyren,bazý hastalarda birikici nörolojik özürlülüðe yol açabilen bir hastalýktýr.MS genç eriþkinlerde travmalardan sonra en sýk nörolojik özürlülük yaratan hastalýk olma özelliðini korumaktadýr.
Bugün MS hastalarýnda kullanýlabilen hastalýk seyrini etkileyen birçok ilaç mevcuttur.Buna karþýn bütünüyle tedavisi henüz mümkün deðildir.Hastalýk seyrini etkileyen ilaçlar kullanýldýklarý sürece atak sýklýðýný azaltmakta,hatta tümüyle ortadan kaldýrabilmektedir;bu da hastalýðýn tekrarlarla artan özürlülük yaratmasýný engellemekte veya geciktirmektedir.Ancak bütün hastalar bu ilaçlara ayný oranda yanýt vermemektedir.Bugün kullanýmda olan hastalýk seyrini etkileyen ilaçlar,hastalarýn %30-40 'ýnda ataklarý tamamen durdurmakta ,diðer %30 unda atak sýklýðýný azaltmakla birlikte birlikte tamamen ortadan kaldýramamaktadýr.Geri kalan % 3 luk grupta ise atak sýklýðý hiç etkilenmeyebilmektedir.
2007 yýlý kasým ayý itibariyle Türkiye'de uzun vadeli MS tedavisi için ruhsatlandýrýlmýþ dört deðiþik ilaç mevcuttur.(Piyasaya çýkýþ sýrasýna göre)
1.Gün aþýrý cilt altý injeksiyonla verilen interferon beta 1b (Betaferon)
2.Kas içi injeksiyonla haftada bir verilen interferon beta 1a (Avonex)
3.Cilt altý injeksiyonla haftada üç gün verilen interferon beta 1a (Rebif)
4.Her gün cilt altý injeksiyonla verilen glatiramer asetat (Copaxone)
Bunalrýn dýþýnda ABD ve Avrupa'da MS tedavisinde daha özel durumlarda kullanýlmak üzere ruhsat almýþ olan, ancak ülkemizde MS tedavisi için henüz ruhsatlý olmayan iki seçenek daha mevcuttur.Ancak olasý yan etkileri nedeniyle diðer ilaçlara cevapsýz hastalarda ikinci basamak tedavi olarak kullanýlmalarý kabul görmektedir.Bu ilaçlar:
1.Mitoksantron(Novantron):Aslýnda bir kemoterapi ilacýdýr,ancakMS hastalarýnda, kanserde kullanýldýðýndan biraz daha farklý doz ve biçimde uygulanmaktadýr.Hem yineleyici hem ilerleyici MS formalrýnda kullanýlabilmektedir.
2.Natalizumab(Tysabri):Diðer tedavilere cevapsýz ve hýzlý ilerleyen yineleyici MS hastalarýnda kullanýlabilmektedir.
Bu ilaçlarýn her biri MS hastalarýnda atak sýklýðýný ve ilerleme hýzýný belirli oranlarda azaltabilmektedir.Bununla beraber yuakrýda anýlan ilaç seçeneklerinin pek çoðuna cevapsýz olan hastalar da vardýr.Ayrýca bütün bu tedavi seçenekleriinjeksiyonla verilen ilaçlardýr;buna baðlý çeþitli düzeyde kullaným zorluklarý içerebilirler.Bu nedenelrden dolayý halen MS tedavisine yönelik klinik araþtýrmalar süregelmektedir.
Kanýta dayalý týp
Bir tedavi seçeneðinin gerçekten bir hastalýða iyi gelip gelmediðini geniþ ölçekli hasta gruplarýnda karþýlaþtýrmalý olarak ortaya konmasý zorunludur.Bugün hastalýkalrýn tedavisinde ruhsatlanmýþ olan 'standart ' kabul ettiðimiz tedavilerde bir kaç yýl öncesinin ilaç araþtýrmalarý sonucunda etkinliklerini kanýtlayýp bu duruma gelmiþlerdir.Bu ilaç çalýþmalarýnýn bir kýsmý ülkemizde de yürütülmüþ ve yürütülmektedir.Bu tür ilaç araþtýrmalarýnýn yürütülebilmesi bir ülkenin uluslararasý tbbi arenadeki saygýnlýðý ile paralellik gösteren, o ülkenin týp düzeyi ve eðitim seviyesiniyansýtan bir durum olarak kabul edilmektedir.
MS çok deðiþken seyir gösterebilen ve çok farklý þekillerde karþýmýza çýkabilen bir hastalýktýr.Farklý tip hastalarda ayný tedaviler etkili olmayabilir.Ayrýca uzun yýllar atak geçirmeyen ve iyi seyir gösterebilen hastalarýn sayýsýda azýnsanmayacak denli çoktur.Böyle hastalarda herhangi bir ilaç kullanýlýyorsa da iyi seyrin hastalýðýn kendi doðasýndanmý yoksa ilacýn etkisinden mi kaynaklandýðý hiç bir zaman bilinemeyebilir.Bu nedenle,Bir ilacýn etkinliðinin kanýtlanmasý için ilaç araþtýrmasýnýn benzer özellikler taþýyan bir hasta grubu üzerinde yürütülmesi zorunludur.Benzer bir yaþ aralýðýnda,benzer atak sýklýðý gösteren ve benzer özürlülük düzeyine sahip hastalarýn karþýlaþtýrmalý olarak incelenmesi gerekir.Gerekli karþýlaþtýrmalarýn yapýlabilmesine olanak saðlayan istatiksel hesaplarýn gerçekleþebilmesi için çok sayýda hastanýn incelenmesi zorunludur.Tek bir merkezde böyle benzer özellikler gösteren bu kadar çok sayýda hastanýn bulunmasý mümkün olmadýðýndan , ilaç araþtýrmalarý genellikle çok uluslu-çok merkezli araþtýrmalar þeklinde yürütülmektedir.
Hayvan çalýþmalarý (klinik öncesi faz)
Hastalýklarýn oluþum mekanizmalarý anlaþýldkça,bu mekanizma üzerinde etkili olabilecek teorik tedavi seçenekleri laboratuar koþullarýndaitüplerde yapýlan deneylerde oluþmaya baþlar.Bu teorik tedavi seçenekleri ilk olarak hastalýklarýn hayvanlar üzerinde geliþtirilen modelleri üzerinde denenir.Örneðin,MS hastalýðýnýn modeli olarak farelerde,sýçanlarda ve daha geliþmiþ hayvanlarda oluþturulmuþ olan deneysel alerjik ensefalomiyelit modeli kullanýlmaktadýr.Pek çok ilaç seçeneði öncelikle bu modelin oluþturulduðu hayvanlar üzerinde ön denemelerden geçmekte,tedavinin olasý yararlarýnýn yaný sýra ,yan etkiler nedeniyle daha bu aþamada gündem dýþý kalmýþta,çok az seçenek bu aþamayý geçerek klinik faza ulaþabilmektedir.
Birinci faz çalýþmalarý(Faz I) : Hayvan modeli üzerinde baþarý ile denenmiþ olan ve önemli bir risk taþýmadýðý belirlenen ilaçlar bu aþamaya alýnýr.Az sayýda (20-80 arasý) saðlýklý gönüllü üzerinde çeþiti dozlarda denemeler yapýlýr.Bu fazdaki çalýþmalarýn baþýca hedefi yan etkilerin belirlenmesi ve yan etkilerin hangi dozda ortaya çýktýðýnýn tespitidir.
Ýkinci faz çalýþmalarý(Faz II):Birinci fazý baþarý ile geçmiþ olan ilaçlarda Faz II çalýþmalarý yürütülebilir.Burada hedeflenen hastalýða sahip olan gönüllü hastalar üzerinde bir önceki fazda belirlenen çeþitli dozlar denenir.Az sayýda hasta (100-300 arasý)görece kýsa süreli izlenir.MS hastalarýnda Faz 2 çalýþmalar 6 ay ile 1 yýl arasýnda sürer.Hem hastalýðýn belirli parametreleri üzerindeki etkisi hemde olasý yan etkiler deðerlendirilir.
Üçüncü faz çalýþmalarý(Faz III):Bir ilacýn piyasaya çýkmadan önceki en son ve en geniþ katýlýmlý araþtýrmasý bu fazda yapýlýr.MS hastalarý üzerinde yürütülen faz 3 çalýþmalarda genellikle en az 1000 gönüllü hastanýn katýlýmý hedeflenir.Takip sürecide genellikle 2 yýl veya daha uzundur;bu sürenin sonunda da çoðu zaman uzatma fazý vardýr.Çok sayýda farklý merkezin katýlýmýna raðmen bütün incelemeler standart bir biçimde gerçekleþtirilir ve bütünlük saðlanýr.Bu aþamada ön planda ilacýn hastalýðýn önceden belirlenmiþ parametreleri üzerindeki etkisinin deðerlendirilmediri.Bunun yaný sýra yan etkilerde deðerlendirilir.Etkileri yüksekse,yan etkileri düþükse ( veya etkinlik açýsýndan göze alýnabilir düzeyde) ilaç ruhsat alma aþamasýna gelir ve bürokratik sürecin sonunda piyasaya çýkmaya hak kazanarak eczanede yerini alýr.
Dördüncü faz çalýþmalarý (Faz IV):Bir ilaç piyasaya çýktýktan sonraki aþamada o ilaçla ilgili yürütülen araþtýrmalarý kapsar.Burada ya ilacýn farklý dozu denenir ya da geniþ hasta topluluklarýndaki uzun süreli kullanýmýnýn etkileri ve yan etkileri incelenir.
Plasebo nedir?Neden gereklidir?
Ýlaç araþtýrmalarýnda enellikle iki gurubun birbiriyle karþýlaþtýrýlmasý sonucu anlamlý bilgi eld edilir.Araþtýrmaya katýlan bütün hastalar ayný tedaviyi aldýklarýnda, karþýlaþtýrýlabilecek bir grup olmadýðýndan sonuçlar herhangi bir anlam taþýmayacaktýr.Bu karþýlaþtýrmalar iki þekilde yapýlýr.Birincisi aktif ilaca karþý yapýlan karþýlaþtýrmalardýr.Ancak bunun yapýlabilmesi için o hastalýk için ideal tedavinin mevcut olmasý beklenir.Bunun olmadýðý durumlarda ise plasebo dediðimiz,þekil bakýmýndan aktif ilacýn görünümüyle ayný olan ancak aktif ilacý içermeyip sadece dolgu maddesi içeren boþ ilaçla karþýlaþtýrma yapýlýr.Bugün MS tedavisinde etkinliði incelenen pek çok yeni ilacýn araþtýrmasý plasebo ya karþý yürütülmektedir.Boþ ilacý alan grupla aktif ilacý alan grup karþýlaþtýrýldýðýnda aktif ilacýn etkinliði belirlenebilmektedir.Burada en önemli amaç ''plasebo etkisi'' denen hastanýn aktif ilaç almadýðý halde psikolojik olarak ortaya çýkabilecek yanýltýcý iyilik hissinin belirlenmesi ve gerçek ilacýn etkisinin ayýrt edilmesinin saðlanmasýdýr.
Sonuç
Henüz elimizde ideal tedavilerin bulunmadýðýMS gibi hastalýklarda klinil ilaç araþtýrmalarýnýn sürdürülmesi büyük önem taþýmaktadýr.Hedef daha fazla etkinliðe sahip,kolay uygulanabilen yeni ilaçlarýn bulunmasýdýr.Bu tür ilaç araþtýrmalarýna katýlmak ülkemiz açýsýndan önemli bir prestij kaynaðý olmasýnýn yaný sýra, yeni geliþtirilen bir tedavi sürecini çok yakýndan izleyip görme þansný bize saðlamasý açýsýndan da önemlidir.Bu sayede dünyada yeni piyasaya çýkmakta olan pek çok ilacý daha piyasaya çýkmadan kullanmýþ olmak Türk týbbýna bir öncelik saðlamaktadýr.Ayrýca,ilaç araþtýrmalarýna katýlan hastalar da çok yakýn ve ayrýntýlý takip olanaklarýný elde etmekte ve yeni tedavi olanaklarýnýn geliþtirilmesinde önemli rol oynamatadýr.Sonuc olarak ilaç araþtýrmalarý olmazsa yeni tedaviler de mümkün olamaz.Bunalrdan dolayý bu araþtýrmalarýn ülkemizde gerçekleþiyor olmasý son derece büyük önem taþýmaktadýr.
Prof.Dr.Gülþen Akman Demir
Ýstanbul Üniversitesi Ýstanbul Týp Fakültesi
Nöroloji A.B.D.
Gulumse drg.
|
