|
oslem
|
 |
« : 05 Mays 2015 - 18:12:05 » |
|
Bunu bile okuyamayacak kadar yorgun musunuz? Çoðumuz fýrsatýmýz olsa iþten izin alarak bütün günü yatakta geçirebiliriz. Sonuçta hayat fazla telaþlý hale geldiðinde ve uyku bir lüks olduðunda, yorgunluk hepimizi etkiliyor. Ancak biraz yorgun hissetmek ve bitkinlik yaþamak oldukça farklý iki durumdur – MS ile yaþayan herhangi bir kiþi size bunu açýklayabilir. Yorgunluk tipik olarak aþýrý eforun bir sonucu olup genellikle birkaç saat ekstra uyku ile ortadan kalkar. Diðer taraftan bitkinlik günlük enerji yoksunluðudur; ne kadar uyunursa uyunsun azalmayacak aþýrý halsizliktir. Kýsa sürelerde meydana gelebilir (bir ay ya da daha az –“akut” yorgunluk), ancak bazý kiþilerde çok daha uzun sürer (6 aya kadar hatta daha uzun süre – “kronik” yorgunluk). Ne yazýk ki, bu aþýrý tükenmiþlik hissi MS’nin en yaygýn semptomlarýndan biri olup, MS’in görüldüðü kiþilerin en az %75’inde bildirilmektedir.
MS’li kiþilerdeki yorgunluk karmaþýk bir konudur ve MS’nin farklý semptomlarýnýn getirdiði farklý nedenlerin bir kombinasyonunu içerebilir. Örneðin katýlýk ve güçsüzlük gibi kas deðiþiklikleri fiziksel aktiviteleri zorlaþtýrarak yorgunluða katkýda bulunabilir; diðer taraftan geceleri yaþanan mesane problemleri veya mesane aðrýsý düzenli olarak uykuyu bölebilir. Depresyon – MS’li kiþilerin yaklaþýk yarýsýný etkileyen – bir diðer yorgunluk nedenidir. Ancak zaman zaman sýfýrý tükettiðinizi ve en basit fiziksel ve zihinsel görevlerin bile belli bir neden yokken çaba gerektirdiðini hissedebilirsiniz. Araþtýrýcýlar sadece MS’li kiþilerin yaþadýðý çok spesifik bir yorgunluk tipini tanýmlamaktadýr. Bunu “dermansýzlýk” olarak isimlendirmektedirler ve bunu farklý kýlan, hiçbir fiziksel bozukluk veya depresyon ile iliþkili olmayýþýdýr. Bu MS ile iliþkili bitkinlik genellikle her gün yaþanýr ve ‘normal’ bitkinlikten çok daha kötü olabilir. Günler geçtikte daha da kötüleþebilir ve ýsý ve nem ile artabilir. Hatta iyi bir gece uykusuna raðmen sabah erkenden bile görülebilir.
Beyindeki Deðiþiklik ve Yorgunluk
MS’de birçok kez karþýlaþýldýðý üzere, yorgunluða tam olarak neyin neden olduðu bilinmemektedir. Bazý uzmanlar düþük enerji düzeylerinin beynin hasara adaptasyonundan kaynaklandýðýný düþünmektedir. Beyinde lezyon veya skarlaþma varlýðý (MS’nin bir diðer semptomu) yorgunluðu etkileyen bir faktörler gibi görünmektedir. Yorgunluk yaþayan kiþilerin MRG görüntülemesinde yorgunluk yaþamayanlara kýyasla aktiviteleri yerine getirmede daha büyük beyin alanlarýný kullandýðýný gösterilmiþtir. Diðer bir deyiþle, hasar olan bölgede beyin sinir mesajlarýnýn geçeceði alternatif yollar aranmakta, bu da daha fazla enerji harcanmasýna yol açmaktadýr – týkalý bir yoldan kaçýnmak için arabanýzla sapaklara girmeniz sonucu bu süreçte daha fazla benzin kullanmanýz gibi. Ancak MS’i sadece beyindeki lezyonlar etkilememektedir. MS’li kiþilerde yürütülen bir çalýþmada beyindeki aksonlarda meydana gelen bir hasarýn yorgunluk ile iliþkili olabileceði bulunmuþtur, çünkü beynin hasarý telafi etmesi belli bir görevi yerine getirmek için gerekli eforun daha yüksek hissedilmesine yol açabilir. Özellikle parietal lobdaki deðiþiklikler (beynin dokunma, basýnç, sýcaklýk ve aðrý gibi duyusal bilgileri iþlemesinden sorumlu kýsmý) kronik yorgunlukla iliþkili görünmektedir. Beyin oldukça kompleks bir organ olup, kronik yorgunlukta rol oynayan prosesleri tamamen anlamak için daha fazla araþtýrma gerekmektedir.
MS ve Uyku Kalitesi
Piliniz bitmiþ gibi hissetmenizin bir diðer nedeni uykusuzluktur. Ne yazýk ki, MS’nin birçok semptomu (mesane ve baðýrsak sorunlar, kas spazmlarý ve hatta depresyon gibi) gece uykunuzu kaçýrabilir. Birçok kez biraz kestirseniz de, uykunuzun kalitesi uyku apnesi olarak bilinen bir rahatsýzlýk nedeniyle kötü olabilir. MS’nin neden olduðu beyin deðiþiklikleri uyku sýrasýnda solunumunuzu etkileyebilir ve düzensiz hale getirebilir ve solunum yollarý týkanabilir. Sonuç olarak oksijen düzeyleri gece boyunca olmasý gerekenden düþük olur ve uyku bedeni gerektiði gibi tazeleyemez. Güncel bir anket MS’li 5 hastadan birine resmi olarak uyku apnesi tanýsý konduðunu gösterirken, MS’li kiþilerin uyku paternlerinin deðerlendirildiði önceki bir çalýþmada hastalarýn yarýsýndan fazlasýnda uyku düzensizliði görüldüðü tespit edilmiþtir.
Kronik Yorgunluðun Tedavisi
Enerji düþüklüðü yaþamýnýzý güçleþtiriyorsa, doktorunuzla sorun hakkýnda konuþmanýz önem taþýmaktadýr. Doktorunuz eðer sizde varsa uyku apnesini ele alacak ve tiroid hormon düþülküðü ya da anemi gibi diðer hastalýklarý eleyecektir. Yorgunluðunuzun nedeni MS’e baðlý ise doktorunuz sizinle neler yapýlmasý gerektiðini konuþacaktýr.
Bu arada kendi kendinize yapabileceðiniz birçok þey vardýr:
Önceliklerinizi belirleyin – yapýlacaklar listesinde sadece önemli iþlere yer verin ve mümkün olduðunca fazla dinlenin.
Siesta yapýn – geceleri iyi uyuyamýyorsanýz, öðlen kýsa süreli bir þekerleme enerji düzeylerinizi artýrmanýza ve günü kurtarmanýza yardýmcý olabilir.
Kendinizi serin tutun – MS’de vücut sýcaklýðý arttýkça yorgunluk kötüleþir. Gün içerisinde kolaylýkla çýkarabileceðiniz giysiler giyerek aþýrý ýsýdan kaçýnýn.
Ortayý bulun – Yorgunluk MS’li birçok kiþinin çalýþmayý erken dönemde býrakmasýnýn baþlýca nedenlerinden biridir. Ýþvereninizle enerji düzeylerinizi en iyi kullandýðýnýz (örneðin erken baþlayýp erken bitirmek faydalý olabilir) esnek saatler hakkýnda konuþun ve iþ yükünüzün ne kadar uygun olduðunu tartýþýn. Evden çalýþmak da iyi bir seçenek olabilir.
Aktif kalýn – evet, yorgunken yapmak isteyeceðiniz en son þey olabilir, ancak düzenli egzersizin MS’li kiþilerde yorgunluðu azalttýðý bulunmuþtur. Gezinmek ve yüzmek gibi orta düzeyde aktiviteler bile kan akýþýný artýrmakta ve iyi hissetmeyi saðlayan beyinden salýnan bir kimyasal olan endorfin salýmýný tetiklemektedir.
Abur cuburu kesin – yorgunken bisküvi ve cips gibi aðýr, kalorisi yüksek besinleri tüketmek cazip gelebilir. Gerçekte, bunlar gibi iþlenmiþ basit karbonhidratlar kan akýþýna ani þeker salýmý insülin salýnmasýný tetikleyip, kýsa sürede enerji tükenmesine yol açacaðýndan durumu kötüleþtirmektedir. Daha dengeli bir enerji kaynaðý için kepekli ekmek ve makarna, sebze, baklagiller ve tam tahýlda bulunan kompleks karbonhidratlarý tercih edin. Bu kompleks karbonhidratlar daha yavaþ ve kalýcý bir enerji salýnmasý ile öðlen hissettiðiniz tükenmeden kaçýnmanýza yardýmcý olacaktýr.
Yardým isteyin – baþa çýkamýyorsanýz, yardým isteyin. Arkadaþlarýnýz ve aileniz size yardýmcý olmaktan mutluluk duyacaktýr. Hastalýðýn görüldüðü diðer kiþilerle enerji düzeylerini nasýl koruduklarýna dair konuþmak da yardýmcý olabilir.
Her þeyden önemlisini kendinize iyi davranýn. Yorgunluk MS’nin görünmeyen bir semptomu olabilir, ancak bu onun olmadýðý anlamýna gelmez. Bedeninizi dinleyin – ve bunun anlamý düzenli olarak iþten izin alýp günü yatakta geçirmekse, öyle olsun.
|
